بررسی و نقد اندیشه های برخی از روشنفکران سیاسی و مذهبی عصر ناصری و مظفری (1324-1264 قˆ1906-1848 م)

هدف از رساله حاضر روشن کردن نظریات دو دسته از رهبران عمده جریان اصلاح طلبی عصر ناصری و مظفری یعنی اندیشمندان سیاسی(میرزا یوسف خان مستشارالدوله تبریزی، میرزا آقاخان کرمانی و ملک المتکلمین) و اندیشمندان مذهبی(سید محمدطباطبائی ، سیدجمال واعظ اصفهانی و آخوند ملامحمدکاظم خراسانی) در خصوص مفاهیم عدالت طلبی، حضور ملت در صحنه سیاست و استبداد گریزی می باشد. آنچه که در این رساله می توان به آن دست یافت این است که اگر چه روشنفکران سیاسی و مذهبی از دو طبقه متفاوت بوده اند و به دو صورت مختلف فکر می کردند ولی هر دو در یک مورد اشتراک رای داشتند و آن نیز محدود کردن قدرت سلطنت ، تدوین قانون اساسی، اجرای عدالت و دخالت دادن مردم در امور سرنوشت خویش بود. اما بهرحال این دو گروه برای اداره کشور و نوع حکومت هم رای نبودند. روشنفکران مذهبی می خواستند قوانین شرعی و اسلامی بر اجتماع حاکم باشد، هر چند که آن قوانین در کلیه موارد موردپسند روشنفکران نبود، روشنفکران سیاسی نیز خواهان اجرای قوانین ملی - مدنی بودند، هر چند که احتمال می رفت که این هم مورد قبول مذهبیون واقع نگردد.